Page 19 - Kastamonu Genç Akademi Dergisi 2. Sayı
P. 19
info@kastamonugencakademiderigisi.com
alanda bunca ilerlemeye, bunca teknoloji ve geldiğimizi düşünmek istiyoruz ama durum bu
bilime rağmen bireysel ve kitlesel ölçekte basit kadar basit değil. IQ testleri yaratıcılığınızı, ne
mantık hataları yapmaya devam ediyoruz. Üstelik kadar meraklı olduğunuzu, duygusal
bu; internet ve bilişim çağında soyut düşünce hassasiyetinizi veya sosyal zekanızı ölçemez.
yetimizi geliştiren araç gereçlere her gün yenisi Yüksek IQ örneğin rakamsal konularda bizi daha
eklenirken ve akıllı telefonların eğitimli etkin yapabilir. Olasılıkları ve riskleri daha
eğitimsiz herkesin cebine girdiği bir dönemde iyi analiz etmemizi sağlayabilir ancak rasyonel
oluyor. karar almanın bağlı olduğu bundan başka
elementler söz konusu. Örneğin, markette
Peki ama neden?
alacağınız belli bir ürünün üzerinde ‘yüzde 95
IQ testlerinde hangi türde soruları daha
yağsız’ yazıyorsa en rasyonel beyin bile bunu
fazla doğru yanıtlamaya başladığımız
‘yüzde 5 yağlı’ yazan versiyondan daha sağlıklı
incelediğinde görüldü ki; insanoğlu geçtiğimiz
olarak algılıyor. Bu fenomene ‘Framing Bias’
yüzyıl boyunca spesifik olarak iki alanda
yani ‘çerçevesel önyargı’ deniyor ve yüksek bir
ilerlemiş; Birinci alan ‘analoji yapma’ yani iki
zekaya sahip olmak sizi bu alandaki
tamamen farklı şey arasında benzerlikler kurma.
bilişsel zayıflığa karşı pek koruyamıyor. Bu
İkinci alan da ‘sınıflandırma’. Yani insanlık uzun
şekilde en zeki insanları bile aldatmak, tongaya
süredir sadece belli türde soyut düşünceyi pratik
düşürmek, onları yanıltmak ve yönlendirmek
etmekte. Bu nedenle tüm bilişsel yetenekler eşit
mümkün oluyor.
ölçüde artmamış. Bu nedenle diğer alanlardaki
Başka bir örnek ‘Temporal Discounting’ denilen
zayıflıkların ciddi şekilde bilişsel kapasitemizi
ve Türkçe’ye ‘küçük hesap’ olarak
etkilemeye başladığı, onu sınırladığı ve artık
çevirebileceğimiz şey: Uzun vadede bizim için
yavaşlattığı düşünülüyor. ‘Zekâ Tuzağı’ adlı
daha iyi olacağını bildiğimiz şeyi tercih etmek
kitabın yazarı David Robson’ın bu konuda önemli
yerine kısa ömürlü kısa vadeli kazanca yönelmek.
gözlemleri var. Zekâmız yükseldikçe
Rasyonel bir canlının zorda kalmadığı sürece çok
daha rasyonel hale
sık başvuracağı bir şey değil ama tüm insanlığın
sayısız alanda günlük olarak yaptığı bir
irrasyonellik bu.
Bir diğeri ‘Confirmation Bias’ yani ‘Doğrulama
ön yargısı’: Bir fikir hakkında olumlu bir görüş
oluşturduktan sonra bu görüşle çelişecek
bilgilere değer vermeme durumu. Yine çok zeki
bir varlığın yapacağı bir iş değil. Ama IQ’umuz
kaç olursa olsun hepimiz bunu yapıyoruz.
‘Sunk Cost Bias’ denilen ‘Maliyet önyargısı’
da yine zekamızı sürekli alt eden bir başka olgu:
12
