Page 19 - Kastamonu Genç Akademi Dergisi 3. Sayı

5. Rıza Tevfik’in Tasavvufî Edebiyat Üzerine Felsefî İncelemelerinden Bir Örnek

Rıza Tevfik’in tasavvufî edebi eserleri felsefi açıdan ele aldığı incelemelerinin temsil gücü en
yüksek örnekleri olarak değerlendirdiğimiz bazıları çeşitli çalışmalara konu edilmiştir.
Bunlardan onun Şebüsteri ve özellikle de onun Gülşen-i Râz’ı üzerine yazdığı tetkilerine dair
değerlendirmeler Muammer Cengiz’in “Rıza Tevfik’in ‘Gülşen-i Râz Hakkında Tetebbu’ât-ı
38
Felsefiyye’si Üzerine Bazı Dikkatler” başlıklı makalesinde ve Ali Utku ve Kemal
39
Kahramanoğlu tarafından yazılmış “Rıza Tevfik’in Şebüsterî Okuması” başlıklı makalede
bulunabilir. Tevfik’in üzerinde özellikle durduğu bir başka sûfî şair-düşünür ise “Türklerin
İbnü’l- Fârızı” diyerek ve Batıdan önde gelen filozoflar ayarında bir düşünür olduğunu
söyleyerek hakkında övgü dolu ifadeler kullandığı Oğlanlar Dergâhı Postnişini Aksarâyî Şeyh
40
İbrahim Efendi’dir. Tevfik’in onun özellikle “ân-ı dâim” nazariyesi üzerine incelemeleri ve
bunu Bergson’un zaman anlayışı ile nasıl mukayese ettiğine dair değerlendirmeler için Dilek
Tığlıoğlu Kapıcı’nın yakın zamanlarda yayımlanmış olan “Şeyh ve Feylesof: Modern
Mistisizmin Erken Cumhuriyet Dönemindeki Yansımaları ve Rıza Tevfik” adlı
41
makalesine başvurulabilir. Yine aynı konu için Tevfik’in eserlerini hem yayıma hazırlayıp
hem de çalışarak ona dair literatüre tartışmasız biçimde en büyük katkıyı sunmuş olan Abdulah
42
Uçman’ın “Rıza Tevfik ve HenriBergson Üzerine Birkaç Söz” adlı yazısına müracaat
edilebilir. Tekrara düşmemek adına ben burada Tevfik’in yine ziyadesiyle övdüğü ve aynı
tarzda tahlile tabi tuttuğu başka bir sûfî şair olan Nakşi-i Akkirmânî hakkındaki tetkikatından
43
bahsedeceğim. Çeşitli makalelerde bu konuya da değinilmiş olsa da görebildiğim kadarıyla
Tevfik’in Akkirmânî tetkiki üzerine müstakil bir yayın bulunmamaktadır.

Nakşî-i Akkirmânî ve Ruh-Beden İlişkisi Meselesi

Rıza Tevfik’in Akkirmânî’ninin bir gazeli hakkındaki tahlili, 25 yıl arayla yazılmış fakat hemen
hemen aynı dâhilî bağlamda ve aynı içerikle sunulmuş bir şekilde kaleme alınmış
makalelerinden takip edilebilir. Tevfik bu konuyu öncelikle Peyâm-ı Edebî’de 1919 yılında
yayımladığı “İki Mühim Vesika-i Felsefiyye I-II” başlıklı makalelerde kaleme alır. Bu
makaleler aslen onun felsefe derslerinden yazıya geçirilmiş ve Peyâm-ı Edebî için yayıma
hazırlanmış sunumlardır. Bu derslerde Tevfik insanın mahiyeti konusunda, duyu organlarımızın
âtıl âletlerden ibaret olup olmadığı, öylelerse onları bir ruhun yönlendirmekte olduğu şeklindeki
kadim çıkarımdan bahsetmektedir. Tevfik konuyu öncelikle iki metin eşliğinde ele alır.
44
Bunlardan biri Platon’a tereddütlerle isnat edilebildiğini söylediği “Birinci Alkibiyad (le
premierAlcibiade) ”diyaloğudur.Bu diyalogda Sokrates Alkibiyad (Alcibiad) ile mübâhese
etmektedir. Özetle, bu diyalogda Sokrates Alkibiyad’a kunduracı, çalgıcı gibi insanların işlerini

38 Cengiz, “Rıza Tevfik'in "Gülşen-i Râz Hakkında Tetebbu'ât-ı Felsefiyye"si Üzerine Bazı Dikkatler”.
39 Utku – Kahramanoğlu, “Rıza Tevfik'in Şebüsterî Okuması”.
40 Rıza Tevfik Bölükbaşı, “İbrahim Efendi”, Tekke ve Halk Edebiyatı Makaleleri, ed. Abdullah Uçman (İstanbul:
Dergah, 2015), 159,161.
41 Dilek Tığlıoğlu Kapıcı, "Modern Mistisizmin Erken Cumhuriyet Dönemindeki Yansımaları ve Rıza Tevfik", “Şeyh
ve Feylesof”, Kutadgubilig Felsefe - Bilim Araştırmaları 43 (2021).
42 Abdullah Uçman, “Rıza Tevfik ve Henri Bergson Üzerine Birkaç Söz”, Rıza Tevfik'in Sanat ve Düşünce Dünyası,
ed. Abdullah Uçman (İstanbul: Dergâh Yayınları, 2011).
43 Örneğin: Utku – Kahramanoğlu, “Rıza Tevfik'in Şebüsterî Okuması”, 15–18
44 Alcibiad diyaloğunun Platon’a isnadının sahihliğine dair tartışma için bkz. Nicholas Denyer (ed.), Plato -
Alcibiades, Cambridge Greek and Latin classics (Cambridge England, New York: Cambridge University Press,
2001), 14–26.